Kıdem Tazminatına Hak Kazanılmasına İlişkin Bilgi Bülteni
- Giriş
Bir iş yerinde uzun süre çalışan bir işçiye, o işyerine yaptığı katkı ve yıprandığı süre, yeni bir iş bulmada karşılaşacağı güçlükler göz önüne alınarak, işten ayrılması halinde geçmiş çalışmasına karşılık olarak işveren tarafından kanun hükmü gereği ödenen toplu paraya ‘kıdem tazminatı’ denilmektedir.[1]
Kıdem tazminatı iş sözleşmesinin sona erdiği her durumda değil, kanunda öngörülen şartların varlığı halinde işçiye kıdemi oranında en son aldığı brüt ücreti göz önüne alınarak ödenen bir paradır.[2]
İşbu bilgi bültenimizde; kıdem tazminatına hak kazanılması koşulları, kıdem tazminatı hesaplamasının nasıl yapılacağı, kıdem tazminatı ödemesinin zamanında yapılmazsa ne olacağı, yaş şartı hariç emekliliğe hak kazanılması durumunda istifa edilirse kıdem tazminatı almanın mümkün olup olmayacağı hususlarında incelemelere yer verilmiştir.
- Kıdem Tazminatına Hak Kazanılması Koşulları Nelerdir?
Kıdem tazminatına hak kazanılması için kanunda öngörülen şartların sağlanması gerekmektedir. Bunlar;
- İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için bir işverene veya bir işyerine bağlı olarak en az bir yıl çalışması gerekmekte olup, kanun koyucu bu süreyi kıdem süresinin belirlenmesinde bir ölçüt olarak getirmiştir.
- İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için işçi olarak çalışması yeterli olmayıp, bu çalışmanın aynı zamanda iş sözleşmesine dayanması gerekmektedir.
- Kıdem tazminatı iş sözleşmesinin sona erdiği tüm hallerde talep edilemez. Kanunda işçiye kıdem tazminatına hak kazandıran sebeplerden birisi iş sözleşmesinin kanundaki sebeplere dayalı olarak feshedilmesi, diğeri de işçinin ölümüdür.
- İşverenin, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/II-2’de belirtilen ‘Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri’nde belirtilen sebeplerden birisine dayanan fesihlerden başka yaptığı fesihler, haklı veya haksız, iyiniyetli veya kötüniyetli, geçerli veya geçersiz, ihbarlı veya ihbarsız tüm fesihler işçiye kıdem tazminatı ödenmesini gerektirir.
- İşçi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. Maddesinde belirtilen haklı sebeplerden birine istinaden iş sözleşmesini ihbarsız olarak sona erdirmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
- Erkek işçinin askere gitmesi, kadın işçinin evlenmesi, işçinin ölümü, emeklilik, yaşlılık, malullük aylığı veya toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi hallerinde de işçi, kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
- Kıdem Tazminatı Hesaplaması Nasıl Yapılmaktadır?
İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye otuz günlük ücreti tutarında 1475 sayılı kanunun 14/1. Maddesi gereğince kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kanun metni incelendiğinde işçiye ödenecek kıdem tazminatının hesaplanması için, önce işçinin bir günlük ücreti tespit edilecek, tespit edilen bu ücret önce otuzla, daha sonra da işçinin çalıştığı yıl ile çarpılacak, bir yıldan artan süreler için de hesaplama yapılarak ödeme yapılacaktır.
- Yaş Şartı Hariç Emekliliğe Hak Kazanılması Durumunda İstifa Edilirse Kıdem Tazminatı Alınabilir mi?
Yaş şartı hariç emekliliğe hak kazanılması durumunda istifa edilirse kıdem tazminatı alınması bazı şartların varlığı halinde mümkün olmaktadır. Bunlar;
- Son işyerinde en az 1 yıl çalışmak,
- 09.1999 tarihinden önce ilk sigortalılığı bulunan çalışanlar için 15 yıl sigortalılık şartı ve 3600 prim gün sigortalık süresi olmak,
- 09.1999 tarihi ile 30.04.2008 tarihleri arasında ilk sigortalılığı olan çalışanlar için, sigortalılık süresi göz önünde bulundurulmaksızın 7000 prim ödeme gün sayısı veya “4500 prim günü ve 25 yıl sigortalılık süresi olmak,
- 04.2008 tarihi ile 31.12.2008 tarihleri arasında ilk sigortalılığı olan çalışanlar için 4600 prim gün sigortalılık süresi olmak,
- 01.2009 tarihi ile 31.12.2015 tarihleri arasında ilk sigortalılığı olan çalışanlar için 4600-5300 prim gün (her yıl için 100 gün eklenerek hesaplanıyor) sigortalılık süresi olmak,
- 01.2016 tarihinden sonra ilk sigortalılığı bulunan çalışanlar için 5400 prim gün sigortalılık süresi olmak, Şartları sağlandığında “SGK’dan kıdem tazminatına esas yazı” alınarak işten ayrılmak mümkündür.[3]
Burada önemle belirtmek gerekir ki, söz konusu ‘kıdem tazminatı esas yazının’, istifa edilmeden önce alınması gerekmektedir. Aksi halde yani bu kıdem tazminatı esas yazısı alınmadan istifa edilmesi halinde, kıdem tazminatının alınması mümkün olmayacaktır.
- Sonuç
Sonuç olarak, kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için belirli şartlar mevcuttur. Bu şartlar sağlanmadan işçi tarafından istifa edilmesi durumunda kıdem tazminatı hak kazanılması da mümkün olmayacaktır. Durum bu olmakla birlikte bazı hallerde işçi haklı olsa ve kıdem tazminatına hak kazansa dahi işvereni tarafından işçiye kıdem tazminatı ödemesi yapılmamaktadır. Bu gibi durumlarda hak kaybı yaşamamak ve sürecin hukuka uygun ilerlemesi bağlamında avukat aracılığı ile öncelikle arabuluculuk yoluna başvurulması, arabuluculuk ile çözüm alınamaması hallerinde zamanaşımı süresi dolmadan dava yoluna gidilmesi önem arz etmektedir.
Saygılarımızla
Pamuk Hukuk Bürosu
[1] Narmanlıoğlu, Ünal, İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I, Beta Basım, İstanbul 2014, s.535
[2] Süzek, Sarper, İş Hukuku, Beta Basım, İstanbul 2014, s.737
[3] Bkz: https://www.turmob.org.tr/ekutuphane/Read/1ab9b2fc-3ee2-4e99-ab70-abc80a16edde#:~:text=18%20ya%C5%9F%C4%B1n%20doldurulmas%C4%B1ndan%20%C3%B6nceki%20hizmetler,alma%20konusunda%20buna%20dikkat%20edilmelidir. ( Son Giriş Tarihi: 15.05.2024 saat 14:22)